რუსული რბილი ძალის შესახებ

პროფესორი ტარიელ ფუტკარაძე

რუსული „რბილი ძალის“ პოლიტიკით

ქართველთა ენობრივ-ეთნიკური დანაწევრების საფრთხის შესახებ

რუსეთისაგან მომდინარე საფრთხეთაგან ოკუპაცია-ანექსიაზე არანაკლებ სახიფათოა „რბილი ძალის“ პოლიტიკით ქართველი ერის ენობრივ-ეთნიკური დანაწევრების მცდელობა. რუსეთის მმართველი ელიტა ბოლო 150 წელია მიზნმიმართულად ქმნის ქართველი ერის დანაწევრების პირობებს, რომ „გათიშე და იბატონეს“ სტრატეგიით სრულად გააკონტროლოს საქართველო - კავკასიის ცენტრალური ნაწილი.

თანამედროვე ჰიბრიდული ომის, ზოგადად, საინფორმაციო ომის ერთ-ერთი ქვაკუთხედია სამეცნიერო იდეოლოგემები, რომლებზეც ფუძნდება ხალხის (დემოგრაფიული რესურსის) ცნობიერების მართვისა თუ დეზორიენტირების მექანიზმი. წინასწარვე აღვნიშნავ, რომ რუსეთის იმპერიის იდეოლოგებმა ბოლო 100 წლის მანძილზე სერიოზულ წარმატებებს მიაღწიეს ქართველოლოგიური ხასიათის ფსევდომეცნიერული დებულებების შექმნისა და საერთაშორისო სივრცესა თუ ქართულ საზოგადოებაში მათი გავრცელების მიმართულებით (საკითხი დღესაც აქტუალურია!). წარმოდგენილ სტატიაში განვიხილავ ქართველთა ენობრივი ერთიანობის საწინააღმდეგო იდეოლოგემას, რამდენადაც ენა არის ეროვნული (ეთნიკური) ერთიანობის უპირველესი განმსაზღველი ფაქტორი (როგორც წესი, ენა აქვს ეთნოსს, დილექტი კი ეთნოსის ნაწილს).

თანამედროვე სამეცნიერო კვლევების მიხედვით, ქართველთა მრავალსაუკუნოვანი სამწიგნობრო ენა დაეფუძნა ჩვენს წელთაღრიცხვამდე არსებულ საერთოქართველურ „ხანმეტ“ ენას (და არა - ქართლურ დიალექტს), რომელიც, სავარაუდოდ, არსებობდა აიეტის დროიდან და რომლის გავრცელების საზღვრები ემთხვევა კოლხური არქეოლოგიური კულტურის გავრცელების ვრცელ არეალს.  ამ არქაული ხანმეტი ქართული (ქართველური) ენის უშუალო გაგრძელებაა ქართველთა სამწიგნობრო ენა; ასევე, მისი ზოგი მახასიათებელი შემონახულია მხოლოდ სვანურ კილოებში, ზოგი მეგრულ-ლაზურში, ზოგი ფხოურ, ჰერულ თუ მესხურ კილოებში და სხვ.. უეჭველი ფაქტია ისიც, რომ მსოფლიოში უნიკალური (/16 საუკუნის მანძილზე უწყვეტი) ქართული სამწიგნობრო ენის შექმნაში ყველა კუთხის ქართველი იღებდა მონაწილეობას; რომ ეს დიდი სამწიგნობრო კულტურა ყველა კუთხის ქართველის საკუთრებაა და არა - ერთი რომელიმე კუთხისა. შესაბამისად, არავის აქვს საფუძველი, რომელიმე კუთხის ქართველობა უდამწერლობო (უმწიგნობრო) ენის მქონე „ხალხად“ გამოაცხადოს; არადა, განსაკუთრებით საბჭოთა პერიოდიდან, რუსი მოხელეები თუ საბჭოთა პერიოდის მეცნიერები ცდილობენ, „უმწერლობო ენის“ სტატუსი დაუმკვიდრონ ქართველთა ერთი ნაწილის კუთხურ მეტყველებას. მოკლედ საკითხის ისტორიის შესახებ:

ქართველოლოგიური მეცნიერებები ყალიბდება ბოლო 200 წლის მანძილზე. მრავალსაუკუნოვანი სამწიგნობრო კულტურის მქონე ქართველი ერის საცხოვრისი – საქართველო – ბოლო 200 წლის მანძილზე ოკუპირებული ჰქონდა რუსეთის იმპერიას. საქართველოს/კავკასიის შენარჩუნების მიზნით, რუსეთის მოხელეები ენობრივ-ეთნიკურად დანაწევრებულად წარმოადგენდნენ ქართველებს: ქმნიდნენ შესაბამის ფსევდომეცნიერულ დებულებებს (იდეოლოგემებს); კერძოდ, მეფის რუსეთის მოხელე კ. იანოვსკით დაწყებული პუტინის პოლიტიკის იდეოლოგის - ალ. დუგინით დამთავრებული, 150 წელია რუსი მოხელეები ცდილობენ, რომ ქართული ენისაგან დამოუკიდებელ „უმწერლობო ენებად“ გამოაცხადონ ქართველთა კუთხური მეტყველებები: სვანური, წოვა-თუშური, მეგრული, ლაზური, აჭარული, ხევსურული... და ამ გზით მოცემული მათ მფლობელთ წაართვან ქართულ სამწიგნობრო ენის ქმნადობის ისტორიაში მონაწილეობის ისტორია. საქართველოს დაპყრობის მოსურნეთა საბოლოო მიზანია, დედაენა - ქართული ენა - გაუუცხოვონ ქართველთა ნახევარს. ამგვარი მცდელობებს უკვე აქვს შედეგი; მაგ., მაღალი დონის საერთაშორისო დოკუმენტში - რუსეთ-საქართველოს ომის (2008) შესახებ ჰაიდი ტალიავინის ხელმძღვანელობით მომზადებულ  დასკვნაში - ვკითხულობთ:

„საქართველო საუკუნეების მანძილზე სხვადასხვა ადგილობრივ სუბეთნიკურ ერთეულად იყო დაყოფილი, რომელთაგან თითოეულს ჰქონდა თავისი საკუთარი ტრადიციები, ზნე-ჩვეულებები, დიალექტები და, მეგრელების, ლაზებისა და სვანების შემთხვევაში კი – სხვა ენები, რომლებიც ჰგავს ქართულს. ეთნიკურ ჯგუფთა კონსოლიდაციის და ერად ჩამოყალიბების პროცესი არ დასრულებულა“.

ჰ. ტალიავინის არასწორი დასკვნა ემყარება სომეხი მეცნიერის რობერტ სუნის ერთ-ერთ „სამეცნიერო ნაშრომს“. რუსული საინფორმაციო აგრესიის წყალობით, მსგავსი საბჭოური დეზინფორმაციები მრავლდაა საერთაშორისო აკადემიურ სივრცეში; ქართველთა ეთნიკური იდენტობა დამახინჯებულადაა წარმოდგენილი ექსპერტებისთვის განკუთვნილ ბევრ საერთაშორისო ცნობარებში, ენციკლოპედიებსა თუ ეთნიკურ რუკებზე; მაგ.:

მსოფლიო გლობალური ქსელის ძირითადი ეთნოლოგიური ენციკლოპედიის მიხედვით (2019 წლის მდგომარეობით), საქართველოში არის შემდეგი ენები/ეთნოსები:  აზერბაიჯანელები, ასირიელები (აისორები),  აფხაზები,  ბაცბები,  ბერძნები, ლაზები,  მეგრელები,  ოსები,  რუსები,  სვანები, სომხები,  ურუმები,  ქართველები,  ქართველი ებრაელები,  ქურთები.

(http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=GE).

პოსტსაბჭოთა საქართველოში მეცნიერების (/ქართველოლოგიის) არასწორი დაგეგმვის გამო საერთაშორისო ექსპერტებისათვის, ძირითადად, ხელმისაწვდომია, ანტიქართული ეთნოლინგვისტური რუკები; მაგ., გერმანელი ენათმეცნიერის მიერ 2003 წელს საბჭოთა კვალიფიკაციების ინერციითაა შექმნილი ლინგვისტური რუკა, რომლის მიხედვით ქართული ენა მხოლოდ სამტრედიამდე და ცაგერამდეა; გარდა ამისა, 2003 წელს შედგენილ რუკაზე ქართული ენა არ საერთოდ არ ჩანს ცხინვალის მხარეში (არადა, ამ მხარეში ქართველთა გენოციდი მოხდა 2008 წელს) /http://titus.uni-frankfurt.de/didact/karten/kauk/kaukasm.htm/:

იხ. რუსეთში ახლახან შექმნილია პროფ. ი.კორიაკოვისა თუ სხვათა მიერ შექმნილი რუკები, სადაც, ასევე, ქართული ენის საზღვრები არ სცილდება სამტრედიას და ცაგერს: (http://linguarium.iling-ran.ru/maps/1-all.gif):

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ქართველთა ენობრივ-ეთნიკური დანაწევრება სათავეს იღებს ჯერ კიდევ მეფის რუსეთში, მაგრამ პიკს აღწევს სტალინის ეპოქაში; მაგ., ი. სტალინის წიგნში: "მარქსიზმი და ნაციონალური საკითხი" (თბ., 1951) ვკითხულობთ:

“კავკასიაში არიან მთელი რიგი ხალხები, რომელთაც პრიმიტიული კულტურა, განსაკუთრებული ენა აქვთ, მაგრამ მშობლიურ ლიტერატურას მოკლებულნი არიან... რა ვუყოთ ასეთ ხალხებს: მეგრელებს, აფხაზებს, აჭარლებს, სვანებს, ლეკებს და სხვ., რომლებიც სხვადასხვა ენაზე ლაპარაკობენ, მაგრამ თავიანთი ლიტერატურა კი არა აქვთ?” (გვ.  138-139)... “ნაციონალური საკითხი კავკასიაში შეიძლება გადაიჭრას მხოლოდ იმ მიმართულებით, რომ დაგვიანებული ერები და ხალხები (მეგრელები, სვანები, აჭარლები... ხაზგასმა ჩემია - ტ.ფ.) უმაღლესი კულტურის საერთო კალაპოტში მოვაქციოთ” (გვ.  142).

სამწუხაროდ, ი. სტალინის მიერ გაბატონებული ამ ანტიქართული იდეოლოგემის ინერცია დღემდე არაა დაძლეული არა მხოლოდ საზღვარგარეთ, არამედ თბილისშიც კი; მაგ., თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორთა მიერ 2015 წელს გამოიცა ასეთი ლექსიკონი (სადაც „უმწერლობო ენებადაა“ მიჩნეული მეგრული, ლაზური და სვანური) https://elibrary.sou.edu.ge/ge/books/qartul-megrul-lazur-svanur-inglisuri-leqsikoni/606:

შდრ. სხვა ავტორთა კოლექტივის მიერ გამოქვეყნებულ წიგნში წარმოდგენილი წინააღმდეგობრივი დასკვნა: “ სვანური და ზანური მეტყველებები, რომლებიც დიალექტებია მათი სოციალური ფუნქციონირების მიხედვით, ლინგვისტურად (? - ტ.ფ.) დამოუკიდებელ ენებს წარმოადგენს“[1]. 

ეტყობა, დამოწმებული ავტორებისათვის უცნობია, რომ სოციოლინგვისტიკა ლინგვისტიკის ერთ-ერთი დარგია და მსოფლიოში არსებული ენების სტატუსი სწორედ „სოციალური ფუნქციონირების მიხედვითაა“ დადგენილი. გარდა ამისა, არც ერთი ენისა თუ დიალექტის სტატუსი არ დადგენილა საკუთრივ ფონეტიკური, მორფოლოგიური თუ სინტაქსური „კრიტერიუმით“. ენის/დიალექტის სტატუსი არ განისაზღვრება არც „გაგებინების“ მიხედვით. ენისა თუ კილოს სტატუსი განისაზღვრება ეთნოკულტურული თვითიდენტიფიკაციის საფუძველზე: დამოუკიდებელი ეთნოსის მეტყველება არის ენა. იშვიათად, მოცემულ მეტყველებას ენის სტატუსი ენიჭება რელიგიური ან პოლიტიკური საფუძვლითაც, რამდენადაც, მოძმეთაგან განსხვავებული რელიგია ზოგჯერ ხდება დამოუკიდებელ ეთნოსად გააზრების საფუძველი; ეს კი ქმნის წინაპირობას, დიალექტი ენად კვალიფიცირდეს (იხ. სერბიულის, ხორვატიულისა და ბოსნიურის მიმართება). ენისა და კილოს სტაუსის განსაზღვრაში ზოგჯერ პოლიტიკაც აქტიურად ერევა:  განსხვავებულ პოლიტიკურ ველში მოქცეულ რომელიმე ეთნოსის ერთ ნაწილს პოლიტიკური ზეწოლა თუ გარემო პირობები დამოუკიდებელ ეთნოსად აყალიბებს, შესაბამისად, მისი დიალექტიც ენად გაიაზრება (იხ. მაგ. მოლდოვური მეტყველების სტატუსის პრობლემა); გვაქვს საპირისპირო შემთხვევებიც (იხ., მაგ., ზოგი გერმანული, ფრანგული თუ იტალიური მეტყველების სტატუსის შესახებ არსებული დისკუსიები).

გაუგებრობას ემყარება, ასევე, ილიაუნის პროფესორის ნ. დობორჯგინიძის წარუმატებელი მცდელობა, დააძველოს “უმწერლობო ქართველური ენების“ არსებობის დრო; კერძოდ, ის წერს: „II-III და მომდევნო საუკუნეებში დაწერილი მსოფლიო ისტორიების ავტორები სვანურსა და მეგრულს მსოფლიოს ხალხთა ენებს შორის მოიხსენიებენ“[2]... ნ. დობორჯგინიძის ეს ფრაზა არის სიცრუის ტირაჟირების ნიმუში: ასეთი ისტორიული წყაროები არ არსებობს!

დასახელებული ავტორების კვალიფიკაციების საპირისპიროდ, მრავალი ლინგვისტური თუ ისტორიული ფაქტი ადასტურებს, რომ ქუჯისა და ფარნავაზის დროიდან ქართველთა სახელმწიფოს ტერიტორიას სრულად მოიცავს საერთოქართველურიდან მომდინარე ენა, რომლის ბაზაზე შეიქმნა ქართული სამწიგნობრო ენა. ამავე დროს, მრავალი საუკუნეა, სამწიგნობრო ენის გვერდით არსებობს ქართველთა კუთხური მეტყველებანიც (/დიალექტები), რომელთა უმწერლობო ენებად გამოცხადება შეუძლებელია, რამდენადაც, „უმწერლობო ენა“ აქვს ველურ, განუვითარებელ ხალხს, რომელსაც დედაენაზე არა აქვს მწიგნობრობა; ყველა კუთხის ქართველი კი დიდი სამწიგნობრო კულტურის თანაავტორია: უდავო ფაქტია, რომ ქართულ სამწიგნობრო ენას მრავალი საუკუნეა ძერწავს: მეგრელი, სვანი, თუში, აჭარელი, მესხი, ფხოველი, ქართელი, კახელი, იმერელი, გურული, რაჭველი, ლეჩხუმელი, ტაოელი, მოხევე...

ქართველთა ენობივი დაყოფის დაკანონება აქტუალური გახდა 21-ე საუკუნეში; კერძოდ, ახლა არის მცდელობა, „რეგიონული ან უმცირესობის ენების შესახებ ევროპული ქარტიის"  არსის გაყალბებით „დაადასტურონ“ ქართველური ენობრივი სამყაროს დანაწევრებულობა. როგორც ცნობილია, 1999 წელს საქართველომ აიღო ვალდებულება, რატიფიცირება გაუკეთოს ამ მაღალი დონის ჰუმანურ დოკუმენტს. დასახელებული ევროპული ქარტია მოწოდებულია, მოცემულ სახელმწიფოში დაცულ იყოს საფრთხის ქვეშ მყოფი ავტოქთონი უმცირესობის ენა (და არა - სახელმწიფო ენის სახესხვაობები თუ მიგრანტი უმცირესობის ენა). უცხოელ ექსპერტთა ნაწილი (ჯ უითლი, ტ. ვიხერკევიჩი...) საბჭოთა პერიოდის კვალიფიკაციებზე დაყრდნობით თვლის, რომ „ქართველური უმწერლობო ენები“: მეგრული, ლაზური და სვანური  დაცული უნდა იყოს „ევროპული ქარტიით“[3]. სწორედ ამ და სხვა ექსპერტთა პირდაპირი თუ ირიბი მხარდაჭერით საქართველოში აქტიურობენ ალ. დუგინისა თუ ალ. ჭაჭიას ინსტრუქციებით მოქმედი მცირერიცხოვანი ჯგუფები, რომლებიც დღეს ითხოვენ, რომ „რეგიონული ენის სტატუსი“ მიენიჭოს: მეგრულს, ლაზურს, სვანურს... ხელისუფლება ვალდებულია, არ დაუშვას „რეგიონული ან უმცირესობის ენების შესახებ ევროპული ქარტიის"  არსის გაყალბება; გარდა ამისა, საქართველოს დეოკუპაციამდე გაუმართლებელია ამ ევროპული ქარტიის რატიფიკაცია. აქვე აღვნიშნავთ:

თანამედროვე გლობალისტურ მსოფლიოში გაქრობის საფრთხე ემუქრება ბევრ ზეპირ მეტყველებას (მეტიც, ზოგ სამწიგნობრო ენასაც); მათ შორის ქართველურ ზეპირ ენობრივ ქვესისტემებს. სახელმწიფო ვალდებულია, გაქრობის საფრთხისაგან დაიცვას ყველა ქართველური ზეპირი მეტყველება, რამდენადაც ისინი ქართული სამწიგნობრო ენის მასაზრდოებელი წყაროებია; თუმცა, „გაქრობის საფრთხის“ საბაბით, გაუმართლებელია, რომელიმე ქართველური დიალექტის „უმწერლობო ენად“, მისი მფლობელის კი - „ენობრივ უმცირესობად“ გამოცხადება. 

სამწუხაროდ, ქართველთა ნაწილს „ენობრივი თუ ეთნიკური უმცირესობის“ რანგში აყენებს ზოგი ქართველი პოლიტიკოსიც, რომელიც წინასაარჩევნო აგიტაციისას ადგილობრივ დიალექტზე მიმართავს მოსახლეობას - ნებსით თუ უნებურად, ქართველთა ნაწილს ათანაბრებს ეთნიკურ უმცირესობებთან[4]. ამ შემთხვევაშიც საბჭოთა იდეოლოგემის ინერციას ვხედავთ.

საბედნიეროდ, საბჭოთა პერიოდშიც იყო შენარჩუნებული (არა - გაბატონებული) ქართველურ ენობრივ ქვესისტემათა სწორი კვალიფიკაცია; სანიმუშოდ დავიმოწმებთ არნ. ჩიქობავას ორ ციტატას:

არნ. ჩიქობავა, „ჩვენი დედაქალაქი და  ჩვენი დედაენა“ /გაზ. „კომუნისტი“, 1958, №238/1958/:

„ქართული ალიტერატურო ენა შექმნილია მთელი ქართველი ხალხის მიერ, იგი კუთვნილებაა მთელი ქართველობისა, - იქნება ეს ქართველი - ხევსური თუ სვანი, კახელი თუ მეგრელი, ქართლელი თუ აჭარელი... თვით დაქუცმაცებულ ფეოდალურ საქართველოშიც კი სხვა სამწერლო ენა არა ჰქონიათ არც მეგრელებსა და არც სვანებს. ქართული სალიტერატურო ენა ერთადერთი ეროვნული ენაა მთელი ქართველობისათვის; ასე იყო წარსულში და მით უფრო ასეა ახლა, როცა საბჭოთა საქართველოში სოციალისტურ ქართველ ერში შედუღაბებულია როგორც ქართველობის განუყრელი ორგანული ნაწილი, მეგრელი, ჭანი და სვანი ისევე, როგორც ქართლელი, კახელი, აჭარელი, თუში... დიდმა ქართველმა პედაგოგმა ი. გოგებაშვილმა დედა-ენა უწოდა იმ წიგნს, რომელსაც ყოველი კუთხის ქართველი ბავშვი, - სვანი ისევე, როგორც ფშაველი, მეგრელი ისევე, როგორც აჭარელი, ქართლელი და კახელი...”

არნ. ჩიქობავა არ დავივიწყოთ დედა-ენა /გაზ. „სამშობლო“, 1969, 22 აგვისტო/:

„კუთხური კილოკავების მთელი წყება გვაქვს, სალიტერატურო ქართული ენა კი ერთია ყველა კილოკავზე მოუბართათვის, ერთობლივ ყველა კუთხის ქართველთათვის. ქართლელი იქნება იგი, აჭარელი, ფშაველი თუ სვანი, ხევსური თუ მეგრელი. ეს ერთი სალიტერატურო ქართული ენა ქართველობის ეროვნული ენაა, სკოლისა და სასამართლოს ენა, თეატრისა და რადიოგადაცემათა ენა, იგი საბჭოთა საქართველოს სახელმწიფო ენას წარმოადგენს”.

თანამედროვე ეცნიერთა დიდი ნაწილი სწორედ ასე ხედავს ქართველთა ენობრივ სამყაროს (საკითხის ისტორიისა და მსჯელობისათვის ვრცლად იხ. ტ. ფუტკარაძე, ქართველოლოგიის თანამედროვე გამოწვევები, თბ., 2019).

ამრიგად,  მეცნიერს აქვს უფლება თავისი აზრი იქონიოს (აკადემიური თავისუფლება!) ამა თუ იმ სამეტყველო ერთეულის სოციოლინგვისტური სტატუსის შესახებ, მაგრამ სახელმწიფოს უნდა ჰქონდეს კარგდ გააზრებულ ენობრივი პოლიტიკა, რომ შეინარჩუნოს ამ სახელმწიფოს დამფუძნებელი ერის ენობივ-ეთნიკური ერთიანობაც და სათანადოდ დაიცვას სახელმწიფოში მცხოვრები ავტოქთონი თუ მიგრანტი უმცირესობების ენობრივი თუ პოლიტიკური უფლებები. ვფიქრობ, საქართველოს ხელისუფლებისათვის სტრატეგიული მნიშვნელობა უნდა შეიძინოს დასავლეთელი მეგობრებისათვის ქართველთა ენობრივ-ეთნიკური ისტორიისა და საქართველოში ენობრივი სიტუაციის ისტორიული დინამიკის შესახებ რეალური (ადეკვატური) ინფორმაციის მიწოდებამ, რომ ჩვენი ენობრივი კანონმდებლობის სფერო უსაფუძლოდ არ დახარვეზდეს; რომ მათდა უნებურად, ხელი არ შეეწყოს საქართველოზე რუსეთის საინფორმაციო იერიშებს. პარალელურად, „ქართული ენის“ სახელმძღვანელოს დამატების სახით, სკოლაში უნდა შევიდეს დამხმარე სახელმძღვანელო: „ქართველთა ენობრივი სამყარო“, რომლიც ბავშვებს სათანადო დოზით მიეწოდოს ინფორმაცია: ქართველთა ენობრივი ისტორიის, ქართული ენის გავრცელების საზღვრების, ადგილობრივი მეტყველების თავისებურების, დიალექტური ლექსიკის, ზოგადად, დიალექტური ლექსიკით ქართველთა (ქართველურ) სამწიგნობრო ენის გამდიდრების გზების შესახებ. ხელისუფლების ამგვარი მიდგომის ჩამოყალიბების შემთხვევაში ქართველი ერის ენობრივ-ეთნიკურად დანაწევრების მოსურნენი ვეღარ შეცვლიან ისტორიულ ფაქტს:

ქართველებს გვაქვს ერთი დედაენა - ქართული ენა; ქართველებს, ასევე, გვაქვს კუთხური მეტყველებები - დიალექტები (ენა-კავები, რაგადები), რომელთა ბაზაზე მდიდრდებოდა და მომავალშიც უნდა გამდიდრდეს ქართველთა სამწიგნობრო ენა. მსჯელობას დავასრულებ კონსტანტინე გამსახურდიას ციტირებით:

„ჩემის აზრით, უნდა ხდებოდეს ენის რეპარაცია ადგილობრივი დიალექტების საშუალებით. უნდა შემოუშვათ ქართულ (სამწიგნობრო) ენაში როგორც მეგრულ-სვანუ-რი დიალექტების სიტყვები, ისე ფშავ-ხევსურული... ვა-ჟა-ფშაველამ ამ მხრივ დიდი სამსახური გაუწია ქართულ ენას...“ (კ. გამსახურდია, 1922; იხ. ათტომეული, 1983, ტ.VII, გვ. 411).

იხ., აგრეთვე:

„მე შემოვუშვი ახალ ქართულში მრავალი გარდასული სიტყვა; სამაგიეროდ, ასევე უხვად ვასხურე ჩემს ლექსიკას ხევსურულიდან, იმერულიდან, ქართლ-კახურიდან და მეგრულ-გურულ ენაკა-ვებიდან მოტანილი სიტყვები... მე საჭიროდ დავინახე ქართული ტომების (განსხვავებული) ლექსიკის შეკრების ლოზუნგი გადამესროლა და ეს პირველად ვცადე კიდე-ვაც „დიონისოს ღიმილში“ და ჩემს ნოველების წიგნში-ც...“ „...სალიტერატურო ქართულის ზრდა არ შეიძლება მარტოოდენ გარეგან სესხს – ბარბარიზმებს – დაეყრდნოს. აქ უმთავრესია „შინაგანი სესხი“, ქართული ენა-კავებიდან, სვანურ-ჭანურ და ოდიშურ დიალექტებიდან ახალი და უხმარი ლექსიკური მასალის მოხვეჭა...“ (კ. გამსახურდია, რვატომეული, 1980, ტ.V, გვ. 995-956).

„XX საუკუნის მწერლობამ უნდა მოგვცეს ილიას ქართლურის, აკაკის იმერულის, ვაჟას ფშაურის, მეგრულისა და გურუ-ლი ენობრივი ელემენტების სრული სინთეზი. აი, ეს იქნება იდეალური ლიტერატურული ქართული“ (კ. გამსახურდია, 1929; ათტომეული, 1983, ტ.VII, გვ. 499).

---

[1] გ. გოგოლაშვილი, ნ. შარაშენიძე, გ. ცოცანიძე, ნ. ჭუმბურიძე, „თანამედროვე ქართული ენის მორ-ფოლოგია, II. დიალექტები“ (გ. გოგოლაშვილის რედაქციით), თბ., 2016, გვ. 6-7.

[2] ნ. დობორჯგინიძე, რელიგიური ისტორიოგრაფიის უძველესი წყაროები სამწერლობო და არასამწერლობო ქართველური ენების შესახებ: ქართული სალიტერატურო ენის საკითხები, ისტორია და თანამედროვე მდგომარეობა, I კრებული, თბ., 2007.

[3] კრიტიკისათვის ვრცლად იხ.: ტ. ფუტკარაძე, ე. დადიანი, რ. შეროზია, „რეგიონული ან უმცირესობის ენების შესახებ ევროპული ქარტია“ და საქართველო; 2010

[4] დოკუმენტური მასალისათვის იხ. მაგ.: მიხელ სააკაშვილის მეგრული მისალმება 2019 წლის 18 მაისს: http://rustavi2.ge/ka/video/43020?v=2; იხ., ასევე, დადიანების სახლ-მუზეუმის ეზოში გრიგოლ ვაშაძის წინასაარჩევნო გამოსვლის ფრაგმენტი:

https://www.facebook.com/bondomdzinara/videos/2481312081895474. 

მსგავსი „ენობრივი პოლიტიკა“ აქვთ ქართულენოვან გაზეთებს: „საერთო გაზეთი“, „ილორი“, „საქართველო და მსოფლიო“... მსგავსი სულისკვეთებისაა გარედაფინანსებით სვანური ლიტერატურის შექმნის მცდელობა (იხ.: „ლუშნუ ლიტერატურაშ კონკურსთე“; „ლუშნუ ბოფშრე ლიტერატურა“ https://www.grandhotelushba.com/userfiles/Svan_Youth_Literature_2013.pdf) და სხვ..